مقدمه
در گذشته معلمان به‌منظور ساخت فیلم، صوت، تصویرهای آموزشی و ... از نرم‌افزارهای رایانه‌ای سخت و پیچیده‌ای استفاده می‌کردند که به‌کارگیری آن‌ها به تخصص نسبی در زمینه مهارت‌های رایانه‌ای نیاز داشت. اما این روزها به لطف پیشرفت سخت‌افزاری «گجت»ها و سیستم‌های عامل هوشمند، به جرئت می‌توان گفت با یک تلفن همراه یا تبلت هم می‌توان خروجی‌هایی در حد و اندازه‌های یک نرم‌افزار رایانه‌ای تحویل گرفت. در این مطلب به دنبال معرفی نرم‌افزارهایی هستیم که با سیستم‌عامل‌های هوشمند پشتیبانی می‌شوند و به کمک آن‌ها با کمترین زمان و بهترین کیفیت می‌توان به مقاصد آموزشی دست یافت.
برنامه‌هایی که می‌توان برای تولید محتوای الکترونیکی از آن‌ها بهره گرفت:
Powerdirector
«پاوردایرکتور» یکـی از نـرم‌افزارهای کاربـردی اسـت که می‌تـوان برای تـولید محتوای الکترونیکی از آن بهره برد. محیط ساده و کاربرپسند، افکت‌های خلاقانه، تایم‌لاین حـرفه‌ای و خـروجی‌های فول «اچدی» از خصوصیات مهم این نرم‌افزار هستند. ویژگی برجسته این نرم‌افزار رابط کاربری آن است؛ چرا که در حالت افقی تنظیم‌شده و حالت عمودی را پشتیبانی نمی‌کند. در حالت افقی، هم فضای بیشتری برای تهیه و ویرایش فیلم و تصویر در اختیار قرار می‌دهد و هم می‌توان با دقت بیشتری روی آیتم‌ها و تغییرات ریز متمرکز شد.
نرم‌افزار همه امکانات معمول و مرسوم نرم‌افزارهای حرفه‌ای این حوزه را، چه بسا بیشتر از سایرین، داراست. زیرا به‌علت جدیدتر بودن ساختار هسته داخلی نرم‌افزار، امکان تعبیه و طراحی بخش‌ها و پلاگین‌های جدیدتری را به نسبت قدیمی‌های این حوزه داراست. از ویژگی‌های جالب توجه این نرم‌افزار قابلیت تشخیص چهره انسانی است که فقط در دوربین‌های دیجیتال و گوشی‌های هوشمند وجود دارد. اما اینکه نرم‌افزار از نحوه فیلم‌برداری متوجه حالات انسان شود، مطمئناً رَدی از هوش مصنوعی در خود دارد. هر معلمی که یک بار با این نرم‌افزار کار کرده باشد، می‌داند که از بهترین کاربردهای این نرم‌افزار در تولید محتوای درس‌ها، قراردادن المان‌های راهنما و متناسب با هدف درس روی صحنه‌های فیلم است؛ مثلاً در درس علوم، برای نشان دادن مرحله‌های انجام آزمایش یا موادی که با هم ترکیب می‌شوند.
Kinemaster
در میان نرم‌افزارهایی که به‌منظور تولید محتوای الکترونیکی می‌توان از آن‌ها بهره گرفت، کمتر نرم‌افزاری را در «اندروید» خواهید یافت که از لحاظ امکانات، توانایی رقابت با نرم‌افزارهای مشابه رایانه‌ای را داشته باشد. نرم‌افزار «کاین مستر» هر چند راه درازی تـا رسـیدن بـه نـرم‌افـزارهای رایـانه‌ای دارد، اما با داشتن امکاناتی عالی و همچنین رابط کاربری ساده، تا حد زیادی می‌تواند هر معلمی را از مراجعه به سایر نرم‌افزارها بی‌نیاز کند.
از جمله قابلیت‌های این نرم‌افزار می‌توان به اضافه‌سازی آهنگ و انیمیشن به ویدئو، تنظیمات نور و رنگ، تنظیم سرعت، اضافه‌کردن استیکر و دست‌خط، چرخاندن تصویر، انیمیشن‌های تعویض صحنه و قرار دادن تم‌های گوناگون برای هر ویدئو اشاره کرد. کاین مستر را می‌توانید در همه گجت‌هایی که از اندروید 4 به بالا پشتیبانی می‌کنند، نصب کنید و به کمک ابزارهایش، تصویرها و ویدئوهایتان را به کلیپی باشکوه و به‌یادماندنی تبدیل کنید. یکی از مواردی که معلمان به راحتی می‌توانند از این نرم‌افزار بهره‌مند شوند، زمانی است که فیلمی در اختیار دارند و قصد دارند مشخصات لازم و شناسنامه‌ای را روی فیلم و صفحات آن بنویسند.
Inshot
«اینشات» نسبت به دو برنامه قبلی بسیار راحت‌تر است. هر معلمی در برنامه اینشات، علاوه بر ویدئو، می‌تواند تصویرها را نیز ویرایش کند. با توجه به این موضوع، نیازی به بارگیری دو نرم‌افزار ندارد و می‌تواند با اینشات فایلهای رسانه‌ای خود را ویرایش کند. این برنامه در زمینه «کراپ»، افزودن فیلتر و متن، و همچنین موارد دیگر، عملکرد مناسبی از خود نشان می‌دهد. برخی از این فیلترها شامل استیکرهای شبکه‌های اجتماعی می‌شود. یکی دیگر از مزایای این اپ، سرعت بالای آن است. همچنین توسعه‌دهنده این نرم‌افزار، هر زمان که لازم باشد، برای آن به‌روزرسانی منتشر می‌کند. برای معلمانی که به دنبال تولید محتوای درس های خود، با صرف کمترین زمان هستند، اینشات گزینه خیلی مناسبی است.
برنامه‌هایی که می‌توان برای ساخت و ویرایش فیلم از آن‌ها بهره گرفت:
VivaVideo
عکس‌برداری و فیلم‌برداری جزو یکی از پرکاربردترین کارهای معلم به حساب می‌آید. از این‌رو معلمان تمایل دارند پس از فیلم‌برداری، ویدئوهای ضبط‌شده را با استفاده از گوشی خود ویرایش کنند. برنامه ویوا ویدیو جزو یکی از بهترین برنامه‌ها در زمینه فیلم‌برداری به حساب می‌آید که این امکان را به راحتی فراهم آورده است و هر معلمی می‌تواند به راحتی با استفاده از این برنامه به ساخت کلیپ و ویرایش ویدئوهای خود بپردازد. نقاط قوت نرم‌افزار ویوا ویدیو عبارت‌اند از: ساخت و ویرایش ویدئوها، امکان برش ویدئو، اضافه کردن متن، استیکر و تم به ویدئو، ارائه افکت‌های متنوع، امکان چرخش ویدئو، تبدیل تصویر به اسلایدشو، به‌اشتراک‌گذاری آسان ویدئوها در شبکه‌های اجتماعی. این نرم‌افزار تقریباً نقطه‌ضعف قابل ملاحظه‌ای ندارد.
VideoShow
نرم‌افزار «ویدئو شو» محیطی بسیار ساده و کلاسیک دارد و هر معلمی می‌تواند کارهای مورد نظر خود را با آن در عرض چندثانیه و به‌صورت حرفه‌ای انجام دهد. ویدئو شو تمام امکاناتی را که از یک نرم‌افزار ویرایش ویدئو انتظار می‌رود، به‌صورت یک‌جا در خود نهفته دارد؛ امکاناتی نظیر:
- ویرایش فایلهای ویدئویی در حد بسیار بالا؛
- ترکیب ویدئوها و تصویرها؛
- ساخت ویدئوهایی با کیفیت اچدی با ترکیب تصویرهای گالری توسط کاربران؛
- افزودن آسان و سریع متن‌های دلخواه به ویدئو؛
- افزودن افکت‌های بسیار زیبا به ویدئوها؛
- افزودن موسیقی‌ها و صوت‌های دلخواه به تصویرها؛
- ادغام چندین ویدئو با هم و تکه‌تکه‌کردن ویدئوهای موجود؛
- به اشتراک‌گذاری ویدئوها در شبکه‌های اجتماعی.
یکی از اقداماتی که هر معلمی طی فرایند تهیه محتوای درس‌های خود به‌صورت کلیپ و فیلم با آن بسیار زیاد مواجه می‌شود، حذف قسمتی از فیلمی است که از قبل موجود بوده. در صورتی که نتوانیم این موضوع را مدیریت و قسمت اضافی را حذف کنیم، مجبور خواهیم بود به تولید و تهیه دوباره همان فیلم، اما بدون قسمتی که باید حذف می‌شد، دست بزنیم.
برنامه‌هایی که می‌توان برای ساخت و ویرایش تصویر از آن‌ها بهره گرفت:
PicsArt
اگر به این برنامه صفتِ فتوشاپ اندروید را دهیم، به حق است. نرم‌افزار پیکس‌آرت برای افراد علاقه‌مند به ویرایش تصویر یک نرم‌افزار فوق‌العاده کاربردی به شمار می‌رود، چرا که تمام ابزارهای ویرایشی مورد نیاز را در اختیار کاربران خود قرار می‌دهد. یکی از قابلیت‌های برنامه پیکس‌آرت به ساخت عکس کلاژ1 مربوط می‌شود. بنابراین، کاربر می‌تواند به راحتی توسط این برنامه، تصاویر دلخواه خود در کنار یکدیگر قرار دهد. این برنامه شامل مجموعه متنوعی از فیلترها می‌شود و می‌تواند افکت دلخواه را به راحتی به تصویر اعمال کند. همچنین از افکت‌هایی هم بهره می‌برد که از تکنولوژی هوش مصنوعی در آن‌ها استفاده شده است. کاربران می‌توانند از بین 100 فونت مختلف ارائه شده، فونت دلخواه خود را انتخاب کرده و نسبت به اضافه کردن متن به تصویر اقدام کنند. افراد می‌توانند امکان کشیدن نقاشی روی صفحه سفید یا روی تصویر مورد نظر خود را داشته باشند. همه‌گیری ویروس کرونا و ورود غیرمنتظره معلمان به عرصه آموزش‌های مجازی و تولیدات الکترونیکی باعث شده است راه‌های میانبر در این زمینه را بیاموزند تا زمان و انرژی کمتری صرف تولیدات آموزشی کنند. نرم‌افزار پیکس‌آرت و پیکسلر به معلمان کمک می‌کنند بتوانند به راحتی تصویرهای مرتبط با درس را ویرایش کنند.
Pixlr
یک ویرایشگر نسبتاً قدرتمند است که کاملاً تحت مرورگر اجرا می‌شود و برای کار کردن با آن نیاز نیست هیچ برنامه‌ای نصب کنید. این برنامه بسیار عالی کاملاً رایگان است و بخش کوچکی را به تبلیغات اختصاص می‌دهد. بخش زیادی از ابزارهای معمول فتوشاپ در پیکسلر وجود دارند و فرمت‌های متنوعی از جمله PSD را می‌توان در آن باز کرد. به این ترتیب، این برنامه می‌تواند هم برای ساخت پروژه جدید به کار گرفته شود و هم در صورت لزوم می‌توان پروژه‌هایی را که روی فتوشاپ ساخته شده‌اند ویرایش کرد.
برنامه‌هایی که می‌توان برای ضبط صفحه نمایش از آن‌ها بهره گرفت:
AZ Screen Recorder
ضبط‌کننده صفحه نمایش به معلم کمک می‌کند ویدیوهایی شفاف و واضح از فیلم‌ها، بازی‌ها و هر آنچه در حال پخش و نمایش است، تهیه کند. گرفتن اسکرین‌شات با آسان‌ترین راه و فقط با زدن روی پنجره شناور، جذاب‌ترین و پرامکانات‌ترین گزینه در بین نرم‌افزارهای ضبط صفحه نمایش است. این برنامه می‌تواند دریایی از امکانات در اختیار قرار دهد، تا جایی که معلم برای آشنایی با همه امکانات آن، شاید چند‌ساعتی زمان نیاز داشته باشد. یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های آن، امکان افزودن فیلمی که با لنز دوربین گرفته می‌شود، به نمایشگر است؛ به‌عنوان مثال، در حالی که از نمایشگر گوشی ویدیو تهیه می‌شود، لنز دوربین اصلی یا جلو هم فعال می‌شود و گوشه‌ای از تصویر به آن اختصاص می‌یابد. این امکان برای تهیه فیلم‌های آموزشی فوق‌العاده مفید است و کار مدرس را بسیار راحت‌تر می‌کند. یکی از قابلیت‌های AZ افزودن واترمارک یا هر نوع نوشته‌ای به تصویر است؛ به‌عنوان مثال، هنگام آموزش کار با یک نرم‌افزار می‌توان کنار هر آیکون یک نوشته قرار داد تا کاربر از عملکرد آن آگاه شود. تعیین سرعتی که ویدیو ضبط می‌شود هم می‌تواند برای برخی کاربران مفید باشد.
Mobizen
مـوبـیزن هـم تقـریـباً مثل برنامه قـبل اسـت و از صـفحـه نمـایش فیلم مـی‌گـیرد. هر دو برنامه‌ها عالی هستند. البته به نظر می‌رسد نسخه رایگان موبیزن نسبت به AZ قوی‌تر باشد. پـس از نـصـب و به مـحض اجرا، موبیزن تمام امکانات گوشی را به خدمت می‌گیرد تا بهترین تجربه را برای کاربر خلق کند. یکی از امکانات جالب آن، قابلیت جداسازی بخشـی از تصـویر است؛ بـدین صـورت که یک قاب به دور کلیپ می‌کشد و بخش‌های دلخواه را از آن برش می‌زند. در این بخش، حتی می‌توان از فریم یا صحنه‌ای خاص در فیلم نیز عکس گرفت و آن را جدا از کلیپ اصلی ذخیره کرد. یکی از نقاط ضعف موبیزن به واترمارکی مربوط است که به صورت پیش‌فرض هنگام فیلم‌برداری از نمایشگر نشان داده می‌شود؛ البته با مراجعه به بخش تنظیمات می‌توان آن را برای همیشه حذف کرد.
برنامه‌ای که می‌توان برای کم‌کردن حجم ویدیو از آن بهره گرفت:
Video Compress
هـمه مـا دوسـت داریـم مـوقع فیـلـم‌برداری از یک صـحنه، بـهترین کیفیت صدا و تصویر را داشته باشیم. امـا مشـکل اینـجاست که ویدئوهای با کیـفیت بـه طـرز عجـیبی حجیـم هـم هسـتند و ایـن موضـوع می‌تواند بـرای ذخیـره‌سـازی یـا بارگـذاری و اشتراک‌گذاری آن‌ها مشکل‌ساز شود. بنابراین بهتر است به کمک نرم‌افزارهای فشرده‌ساز، اندکی از حجم و ابعادشان کم شود تا با سرعت بیشتری قادر به بارگذاری‌شان برای دانش‌آموزان باشیم و همچنین دانش‌آموزان با سرعت بیشتر و دردسر کمتری بتوانند آن‌ها را دانلود و دریافت کنند. ویدیو کمپرسور ابزاری است که به خوبی از پس این کار برمی‌آید. فقط باید ویدیوهای حجیم را به آن داد تا در زمانی کوتاه فشرده‌شان کند؛ طوری که خیلی به کیفیت ویدیوی اصلی لطمه وارد نشود. در عین حال راحت‌تر بتوان آن را به اشتراک گذاشت. این نرم‌افزار تعیین ابعاد و کیفیت خروجی را به اختیار کاربر می‌سپارد. یکی از قابلیت‌های جالب آن که در فشرده‌سازی خیلی به کمک معلم می‌آید، امکان تماشای پیش‌نمایش خروجی‌هاست. از اصلی‌ترین مشکلات معلمان در تدریس مجازی، مشکل بارگذاری فایلهای درسی است. با به‌کارگیری نرم‌افزارهای کم‌کردن حجم فایل‌ها، این موضوع به راحتی قابل حل است.
سخن آخر
با وجود اینکه نبود پیچیدگی همیشه یکی از مهم‌ترین المان‌های ساخت نرم‌افزارها به حساب می‌آید، اما تعدادی از توسعه‌دهندگان، برای رسیدن به این هدف، معمولاً از ویژگی‌های برنامه‌های خود می‌زنند و امکانات آن‌ها را کاهش می‌دهند. نتیجه این اتفاق هم برنامه‌های فراوانی هستند که شاید به‌سادگی بتوان با آن‌ها ارتباط برقرار کرد، ولی بسیاری از نیازهای مخاطب را بر طرف نمی‌کنند و گاهی افراد مجبور می‌شوند به جست‌وجوی برنامه‌ای مشابه بپردازند. ولی همچنان هستند نرم‌افزارهایی که با ترکیب «سادگی+ امکانات فراوان» توانسته باشند طرفداران زیادی را جذب خود کنند.